Felsefe ve bilim… Bu iki alan, insanlık tarihinin en kadim sorgulayıcılarıdır. Ancak ne yazık ki günümüzde bu iki kavram, birbirine karıştırılmakta ya da sanki aynı amaca hizmet ediyormuş gibi gösterilmektedir. Oysa biri soruların peşinde koşarken, diğeri cevapları netleştirmek için vardır. Aralarındaki fark, zannedilenden çok daha derindir.
Felsefe, insan aklının sınırlarını zorlayan bir sorgulama alanıdır. Platon’un mağarasından Kant’ın saf aklına, Nietzsche’nin çekiçle felsefe yapma çağrısına kadar felsefe, “Neden?” sorusunu soranların yoludur. Bilim ise “Nasıl?” sorusuna cevap arar. Felsefe, evrenin anlamını, insanın varoluşunu ve hakikatin doğasını irdelerken; bilim, doğa yasalarını çözümlemek, gözlem yapmak ve deney yoluyla sonuçlara ulaşmak için vardır.
Bugün bazı çevrelerde, bilimi yücelten bir zihniyetle, felsefenin gereksiz bir entelektüel uğraş olduğu ileri sürülüyor. Oysa bu, köksüz bir ağacın meyve vermesini beklemekten farksızdır. Bilimin kendisi, felsefenin doğurduğu bir çocuğun olgunlaşmış hâlidir. Newton’un fiziği, Descartes’ın metodik şüphesinden; Einstein’ın görelilik kuramı, Kant’ın zaman ve mekân algısından beslenmiştir.
Peki, mesele sadece geçmişte mi kalmıştır? Elbette hayır. Bugün bilimin en derin tartışmaları—kuantum fiziğindeki olasılık problemleri ya da yapay zekânın etik sınırları—hala felsefenin kucağında çözüm beklemektedir.
Felsefe, düşünceye yön verir; bilim, bu düşüncenin sonuçlarını ölçer. Ama bir millet, yalnızca bilimin kesinliğine tutunup, felsefenin sorgulayıcı ruhunu kaybederse, zamanla sadece teknokrasiye teslim olur. Düşünen bireylerin yerini, sadece verileri işleyen makineler alır.
Bu yüzden bizler, hem bilimin disiplinine hem de felsefenin derin sorgulamalarına aynı değeri vermek zorundayız. Çünkü bir milletin gerçek gücü, sadece neyi bildiğiyle değil, nasıl düşündüğüyle ölçülür.
Kısacası, bilim bir pusula olabilir; ama yönü belirleyen her zaman felsefenin sorgulayan iradesidir. Eğer bu pusulayı tutan el düşünmeyi bırakırsa, en doğru yol bile, gidilen yönü kurtaramaz.
