Tarih boyunca insanlar, otorite karşısında nasıl bir tavır sergileyecekleri konusunda büyük sınavlardan geçtiler. Kimisi direndi, kimisi boyun eğdi, kimisi de sadece sistemin bir çarkı oldu. Ancak insan psikolojisinin en karanlık yönlerinden biri, sorgulamadan itaat etme refleksidir. İşte tam da bu noktada, 1961 yılında Stanley Milgram tarafından yapılan deney, insan doğasının ne kadar kırılgan ve manipüle edilebilir olduğunu gösterdi.
Milgram, deneyinde sıradan insanlara “bilimsel bir araştırma” adı altında, otorite figürlerinin talimatlarını ne ölçüde yerine getireceklerini test etti. Katılımcılar, elektrik şoku verdiklerini sandıkları bir kişiye, yanlış cevap verdikçe artan voltajlarla ceza uyguladı. Denekler, “sorumluluk size ait değil” telkiniyle, vicdanlarını susturup, emirleri yerine getirdi. Sonuç mu? Katılımcıların büyük bir çoğunluğu, kurbanın acı içindeki çığlıklarına rağmen, en yüksek voltaj seviyesine kadar gitmekten çekinmedi.
Şimdi bu deneyi Türkiye seçmenine uyarlayalım.
Türkiye Seçmeni ve Kör İtaat Sendromu
Türkiye’de seçmen, yıllardır Milgram’ın deneklerinden farksız bir şekilde otoritenin emirlerine boyun eğiyor. Siyasi liderler, medya ve ideolojik baskılar, toplumun büyük bir kesimini sorgulamadan itaat eden bir makineye çevirmiş durumda. “Lider ne derse doğrudur” anlayışı, seçmeni bilinçli bireyler olmaktan çıkarıp, birer figürana dönüştürüyor.
Seçmen, her seçim döneminde daha da kötüleşen ekonomik tabloya, liyakatsiz kadrolara, yozlaşmış siyasete rağmen aynı zihniyete oy vermekten çekinmiyor. Tıpkı Milgram’ın denekleri gibi, “Büyüklerimiz bizden daha iyi bilir” düşüncesiyle hareket ediyor ve kendi çıkarlarına zarar veren kararları desteklemekten geri durmuyor.
Sorgulamak yerine biat etmek, yanlış giden bir şeyi düzeltmek yerine “lider bilir” demek, demokrasiyi felç eden en büyük hastalıktır. Türkiye’de halkın büyük bir kesimi, düşünme yetisini devre dışı bırakmış bir halde, siyasi otoritenin emirleriyle hareket ediyor. İşsizlik, enflasyon, eğitimde çöküş, adaletsizlik… Tüm bunlara rağmen, seçmenin önemli bir kısmı, kendi sefaletini üreten sisteme dört elle sarılmaya devam ediyor.
Otoritenin Vicdanı Olmaz
Milgram deneyi, bize otoritenin her zaman etik olmadığını ve yanlış emirler verebileceğini gösterdi. Türkiye’de de liderlerin, bürokrasinin ve medya güdümlü propagandanın toplum üzerindeki etkisi, bireysel vicdanı susturuyor. Halk, liderlerin vaatlerine inanarak, kendi akıl süzgecini bir kenara bırakıyor ve verilen her talimatı meşru kabul ediyor.
Ancak unutulmaması gereken bir gerçek var: Otoritenin vicdanı olmaz. Otoritenin çıkarları olur. Siyasetçilerin, halkın refahını değil, kendi güçlerini korumayı önceliklendirdiğini görmek için dahi olmaya gerek yok. Eğer seçmenler, kendilerini yönetenleri sorgulamayı bırakırsa, bir gün “elektrik şokunu veren” değil, “şoku yiyen” tarafta olduklarını fark ederler ama iş işten geçmiş olur.
Türkiye’nin Milgram Deneyinden Çıkışı
Türkiye’de seçmenin bilinçlenmesi için yapılması gereken en önemli şey, bireysel aklı devreye sokmak ve “siyaset üstü” bir sorgulama mekanizması oluşturmaktır. Liderler gelip geçicidir, ama halkın iradesi kalıcıdır. Eğer toplum, sorgulamadan, sadece otoritenin emirlerini yerine getiren bir güruh olarak kalmaya devam ederse, sonu her zaman hüsran olacaktır.
Milgram’ın deneyinde olduğu gibi, Türkiye’de de seçmenlerin çoğu düğmeye basıyor ama sonuçlarını düşünmüyor. Peki ya siz? Siz hangi taraftasınız? Sorgulayan mı, yoksa düğmeye basıp “ben sadece verilen emri yerine getirdim” diyenlerden mi?
