Enerji ve madencilik sektörlerinde köklü değişiklikler öngören yeni kanun teklifi, çevresel düzenlemelerden madencilik izin süreçlerine, yenilenebilir enerji yatırımlarından zeytinliklerde madenciliğe kadar geniş bir yelpazede yenilikler getiriyor. Ancak bu düzenlemeler, ekonomik büyümeyi desteklemeyi hedeflerken çevresel ve sosyal riskleri de beraberinde getiriyor. İşte teklifin öne çıkan maddeleri ve potansiyel etkileri.
1. ÇED Süreçlerinde Yeni Dönem
Ne Değişiyor? Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) süreçlerinde “ÇED Gerekli Değildir” kararı kaldırılarak yalnızca “ÇED Olumlu Kararı” zorunlu hale getiriliyor. Projeler, bu karar olmadan onay, izin veya ruhsat alamayacak. Ayrıca, ilgili kurumların 3 ay içinde görüş bildirmemesi durumunda izin otomatik onaylanacak.
Riskler Neler? ÇED süreçlerinin sadeleştirilmesi, yatırımları hızlandırabilir ancak çevresel değerlendirmelerin yüzeysel kalma riskini artırıyor. Otomatik onay mekanizması, çevresel etkilerin yeterince incelenmeden projelerin başlatılmasına yol açabilir. Bu, uzun vadede ekosistemlere ve yerel topluluklara zarar verebilir.
2. Korunan Alanlarda Madencilik Kolaylığı
Ne Değişiyor? Milli parklar, sulak alanlar, ormanlar ve sit alanları gibi korunan bölgelerde madencilik faaliyetleri için izin süreçleri kolaylaştırılıyor. İlgili kurumlar, 3 ay + 1 ay ek süre içinde yanıt vermezse izin otomatik onaylanacak. Ormanlarda 24 ay bedelsiz izin verilecek ve ruhsat sonrası alan korumaya alınsa bile faaliyetler devam edebilecek.
Riskler Neler? Bu düzenleme, hassas ekosistemlerde madencilik faaliyetlerini artırarak biyolojik çeşitlilik kaybına ve habitat tahribatına yol açabilir. Otomatik onay sistemi, çevresel denetimlerin zayıflamasına neden olabilir. Ayrıca, orman kaybı ve kültürel mirasın zarar görmesi gibi riskler, toplumsal tepkileri tetikleyebilir.
3. Zeytinliklerde Madencilik Tartışması
Ne Değişiyor? Kamu yararı kararıyla zeytinliklerde madencilik faaliyetlerine izin verilebilecek. Zeytin ağaçları taşınacak veya eşdeğer alanda yeni zeytinlikler oluşturulacak. Ruhsat sahiplerinden ek rehabilitasyon ücreti alınacak.
Riskler Neler? Zeytinlikler, tarımsal üretim ve ekolojik denge açısından kritik öneme sahip. Ağaçların taşınması veya yeni zeytinliklerin verimsiz olması, tarım sektörüne zarar verebilir. Rehabilitasyon taahhütlerinin yerine getirilmemesi, geçmişte olduğu gibi çevresel sorunları derinleştirebilir. Bu madde, çevreci gruplar ve çiftçiler arasında ciddi tepkilere yol açabilir.
4. Stratejik ve Kritik Madenler
Ne Değişiyor? Stratejik ve kritik madenler (örneğin, lityum, nadir toprak elementleri) için acele kamulaştırma yetkisi getiriliyor. Ayrıca, Cumhurbaşkanı kararıyla üretimin %10’una kadar stoklama izni verilebilecek.
Riskler Neler? Acele kamulaştırma, özel mülkiyet haklarını ihlal edebilir ve yerel halkın mağduriyetine neden olabilir. Stoklama, maden piyasalarında arz-talep dengesini bozabilir. Ayrıca, bu madenlerin çıkarılmasında çevresel maliyetlerin göz ardı edilmesi, uzun vadeli sorunlara yol açabilir.
5. Rehabilitasyon ve Ruhsat Bedelleri
Ne Değişiyor? Rehabilitasyon bedeli, ruhsat bedelinden ayrılarak zorunlu hale getiriliyor. Ruhsat bedelinde %30 indirim yapılırken, genel bütçeye aktarılan pay %70’e çıkarılıyor. Rehabilitasyon fonu yalnızca çevresel iyileştirme için kullanılacak ve haczedilemeyecek.
Riskler Neler? Rehabilitasyon fonunun yeterliliği, büyük ölçekli projelerde yetersiz kalabilir. Denetim eksikliği, fonun kötüye kullanılmasına veya rehabilitasyon projelerinin kağıt üzerinde kalmasına yol açabilir. Küçük madencilik şirketleri için ek maliyetler, sektörde büyük oyuncuların hakimiyetini artırabilir.
6. Yenilenebilir Enerji Yatırımları
Ne Değişiyor? Rüzgar ve güneş enerjisi projelerinde izin süreçleri hızlandırılıyor, %85’lik indirim 2030’a kadar uzatılıyor. Ormanlık alanlarda izin süresi 60 güne düşüyor ve imar planı onay yetkisi Enerji Bakanlığı’na veriliyor.
Riskler Neler? Hızlı izin süreçleri, çevresel etkilerin yeterince değerlendirilmesini zorlaştırabilir. Kuş göç yollarındaki projeler için ornitolojik inceleme zorunlu olsa da, diğer alanlarda yatırımcıya bırakılan tedbirler yetersiz kalabilir. Ormanlık alanlarda habitat kaybı riski artabilir.
7. İdari Yaptırımların Kaldırılması
Ne Değişiyor? Düşük üretim yapan ruhsat sahiplerine yönelik idari para cezaları ve ruhsat iptali kaldırılıyor. İhale usulleri basitleştirilerek rezerv verisi olmayan sahalar genel hükümlerle ruhsatlandırılacak.
Riskler Neler? Yaptırımların kaldırılması, maden sahalarının spekülatif veya verimsiz kullanımını teşvik edebilir. İhale süreçlerindeki şeffaflık eksikliği, yolsuzluk veya kayırmacılık iddialarını artırabilir.
8. Elektrik Üretim Tesisi Uygunluk Belgesi
Ne Değişiyor? 31 Aralık 2024’ten önce işletmeye giren ruhsatsız elektrik üretim tesisleri için “Üretim Tesisi Uygunluk Belgesi” verilecek. Önceki idari cezalar ve yıkım kararları uygulanmayacak.
Riskler Neler? Ruhsatsız yapılaşmanın yasallaştırılması, imar ve çevre mevzuatına aykırı uygulamaları meşrulaştırabilir. Denetim eksikliği, tesislerin güvenilirliğini riske atabilir ve hukuki belirsizlik yaratabilir.
Sonuç: Denge Arayışı
Kanun teklifi, enerji ve madencilik sektörlerinde yatırımları hızlandırmayı hedeflerken, çevresel ve sosyal riskleri göz ardı etme tehlikesi taşıyor. ÇED süreçlerinin sadeleştirilmesi, korunan alanlarda madenciliğin kolaylaştırılması ve zeytinliklerdeki istisnalar, ekosistemler ve yerel topluluklar üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Rehabilitasyon ve denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi, bu risklerin azaltılması için kritik önemde. Yatırımcı dostu politikalar ile çevresel sürdürülebilirlik arasında denge kurulması, teklifin başarısını belirleyecek.
