Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılış sürecini sadece savaşlarla, diplomatik entrikalarla veya ekonomik buhranlarla açıklamak eksik olur. Zira tarih sahnesinde bir güç ne zaman çökerse, o çöküşün arkasında daima bir fikir mücadelesi vardır. İşte Osmanlı’nın son döneminde basın, bu fikir savaşının en keskin silahlarından biri oldu. Kalem, kılıçtan daha etkiliydi ve imparatorluğun son asrında bunu en net şekilde gördük.
Batı’nın Kurguladığı Basın Düzeni
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı topraklarında basın giderek güç kazandı. 1860’larda yayımlanmaya başlayan gazeteler, halkın zihnini şekillendiren birer propaganda aracına dönüştü. Ancak bu süreç, doğal bir gazetecilik gelişimi değil, Batı tarafından Osmanlı toplumunu dönüştürmek için sistemli bir şekilde kurgulandı. Önceleri Osmanlı aydınlarının elinde olan basın, zamanla dış destekli grupların etkisine girdi.
İngiltere ve Fransa gibi devletler, Osmanlı’da modernleşmeyi teşvik ederken, aynı zamanda kendi fikirlerini yayacak yayın organlarını da desteklediler. Basın özgürlüğü adı altında ortaya çıkan gazeteler, aslında Osmanlı toplumunun geleneksel yapısını çözmeye yönelik bilinçli bir operasyondu. Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde Batı destekli gazeteciler, Osmanlı’nın İslam merkezli devlet yapısını zayıflatmaya çalıştılar.
Meşrutiyet ve Cumhuriyet Propagandası
İkinci Meşrutiyet’in ilanı (1908), basının etkisini en güçlü şekilde hissettirdiği dönemlerden biridir. O dönemde gazeteler, halkın yönetime karşı hoşnutsuzluğunu körükleyerek, Osmanlı yönetim sistemine duyulan güveni sarstı. Padişah II. Abdülhamid’in sansür politikaları eleştirilirken, Batı’daki gibi bir “hür basın” talebi öne sürüldü. Ancak bu özgür basın talebinin ardında Osmanlı’yı yıkmaya yönelik Batı merkezli planlar olduğu kısa sürede anlaşıldı.
İttihat ve Terakki’nin basın üzerindeki hakimiyeti, 1908 sonrası Osmanlı’nın kaderini belirleyen en önemli unsurlardan biri oldu. Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na yakın gazeteler, Osmanlı’nın meşruiyetini zayıflatırken, halkı padişaha ve geleneksel düzene karşı kışkırttı. Aynı dönemde, Ermeni ve Rum gazeteleri, Osmanlı’nın çok uluslu yapısını parçalamak için Batı basınıyla eşgüdümlü hareket ediyordu.
Milli Kimliği Çözme Operasyonu
Osmanlı’nın yıkılış sürecinde en dikkat çekici unsurlardan biri de milli kimliğin çözülmesidir. 19. yüzyılın sonlarında basın aracılığıyla Arap, Kürt, Ermeni ve Rum kimlikleri ön plana çıkarılarak Osmanlı milleti fikri çökertildi. Milliyetçilik akımları, Osmanlı içindeki farklı etnik unsurları ayrıştırmak için kullanıldı. Batı basını ile ortak hareket eden Osmanlı’daki bazı gazeteler, imparatorluğu parçalayan birer araç haline geldi.
Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı’yı yıpratmak için kara propaganda yöntemleri kullanıldı. Özellikle İngiliz ve Fransız destekli gazeteler, Osmanlı ordusunu zayıf, yönetimi beceriksiz ve devleti çürümüş bir yapı olarak göstermeye çalıştı. Halkın moralini bozmak, savaş motivasyonunu kırmak ve Osmanlı yönetimine duyulan güveni yok etmek için basın sürekli olarak yıkıcı bir dil kullandı.
Basının Gerçek Gücü: Algı Yönetimi
Bugün geriye dönüp baktığımızda, Osmanlı’nın son döneminde basının oynadığı rolü daha net görebiliyoruz. O dönemde yazılan yazılar, yayımlanan makaleler ve yapılan propaganda, bir imparatorluğun sonunu hazırladı. Basın sadece haber vermedi, aynı zamanda Osmanlı halkının nasıl düşünmesi gerektiğini de şekillendirdi.
Osmanlı’nın yıkılışı, sadece silahların gücüyle olmadı. Kalemin gücü, milletin zihninde derin yaralar açtı ve halkı yönetime karşı soğuttu. Sonunda Osmanlı Devleti çökerken, bu çöküşün arkasındaki en büyük etkenlerden biri de şüphesiz basının yürüttüğü bilinçli operasyonlar oldu.
Bugün Türkiye Cumhuriyeti olarak, tarihten aldığımız derslerle basının nasıl bir silah olarak kullanılabileceğini unutmamalıyız. Zira Osmanlı’nın başına gelenler, sadece geçmişin değil, geleceğin de meselesidir.
